სახელმწიფო – საეკლესიო კონკორდატის ანალიზი კონსეკვენციალიზმის ჭრილში

საქართველო დემოკრატიული და სეკულარული სახელმწიფოა. შესაბამისად, ოფიციალური სახელმწიფო რელიგია გამოცხადებული არ არის. თუმცა დღესდღეობით საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობა თავს მართმადიდებლური ეკლესიის მრევლად ცნობს. ქართველი ერის წინაშე ეკლესიის ისტორიული როლის გათვალისწინებით, საბჭოთა კავშირის დროს მიყენებული ზარალის კომპენსირების მიზნით 2002 წლის 14 ოქტომბერს საქართველოს სახელმწიფოსა და ქართულ სამოციქულო ავტოკეფალურ მართმადიდებლურ ეკლესიას შორის გაფორმდა კონსტიტუციური შეთანხმება, რომელიც ადასტურებს ორივე მხრის მიერ აღებულ ვალდებულებასა და გამოცხადებულ მზაობას ურთიერთთანამშრომლობისთვის, ურთიერთდამოუკიდებლობის პრინციპების დაცვით. კონკორდატის თანახმად, სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს საღვთისმსახურო პროდუქციის, სამღვდელმსახურო ნივთების დამზადება, ქონებისა და მიწის გადასახადისგან ეკლესიის განთავისუფლება, სასულიერო დაწესებულებისა და რეზიდენციების მშენებლობა – რესტავრაციის დაფინანსება და ა.შ. ამგვარად, მართმადიდებლური ეკლესიის პრივილეგირებულობა საკანონმდებლო დონეზეა გადაწყვეტილი. დღევანდელი რეალობა გვაჩვენებს, რომ ქართული ეკლესია აქტიურად ერევა სახელმწიფოს საშინაო საქმეებში, რაც კატეგორიულად ეწინააღმდეგება სეკულარიზმის ფუნდამენტურ პრინციპს – საერო და სასულიერო ინსტიტუციების გამიჯვნას. ამას გარდა, სასულიერო პირებზე ვრცელდება ერთგვარი „ხელშეუვალობა“, აშკარა კანონდარღვევების შემთხვევაშიც კი. გავიხსენოთ, 2013 წლის 17 მაისსა და 2021 წლის 5 ივლისს სწორედ საქართველოს საპატრიარქოს წევრები უშუალოდ მონაწილეობდნენ სამოქალაქო შეკრების დაშლის პროცესში და ხელს უწყობდნენ ვითარების გამწვავებას. „ნინოწმინდის საქმეში“ კი საქართველოს სახალხო დამცველმა არაერთი უფლების შელახვის ფაქტი აღმოაჩინა პანსიონატში მცოვრები ბავშვების მიმართ. ჩემი აზრით, სახელმწიფოსთვის პრიორიტეტულია, რომ გადაიხედოს ეკლესიასთან თანამშრომლობის საკითხი, განსაკუთრებით კი ყურადღება გამახვილდეს სასულიერო ორგანიზაციის დაფინანსების ასპექტზე. რამდენად მიზანშეწონილია დემოკრატიულ და სეკულარულ სახელმწიფოში, სადაც სხვადასხვა რელიგიის აღმსარებელი ცხოვრობს, მოქალაქეების მიერ ბიუჯეტისთვის გაღებული თანხა კონკრეტულ რელიგიურ კონფესიას მოხმარდეს, ნამდვილად დავის საგანია.
საინტერესოა აღნიშნული საკითხის განხილვა კონსეკვენციალიზმის ჭრილში. კონსეკვენციალიზმი ეთიკური თეორიაა, რომელიც ამტკიცებს, რომ ადამიანის ქცევის შედეგები არის მთავარი კრიტერიუმი კონკრეტული გადაწყვეტილებისა და ქმედების შესაფასებლად. ამრიგად, კონსეკვენციალისტური თვალსაზრისით, მორალურად გამართლებულია ქმედება, რომელიც საზოგადოებისთვის სასარგებლო შედეგს მოიტანს. კონსეკვენციალიზმის ერთ-ერთი მთავარი ფორმა უტილიტარიზმია. ჯერემი ბენტამის, ინგლისელი ფილოსოფოსისა და თანამედროვე უტილიტარიზმის ფუძემდებლის აზრით, მნიშვნელოვანია დაცულ იქნას პრინციპი: მეტი ბედნიერება რაც შეიძლება მეტი ადამიანისთვის. იგი ემხრობა თანასწორობისა და სეკულარიზმის პრინციპებს. მისი საზოგადოებრივი სარგებლიანობის, ანუ „უდიდესი ბედნიერების პრინციპი“ მხარს უჭერს დიდი რაოდენობის ბედნიერების მიღებას მინიმალური ტკივილის განცდის ფონზე. ბედნიერებისა და სარგებლიანობის განსასაზღვრად ბენტამი იყენებს შემდეგ კრიტერიუმებს: ხანგრძლივობა, ინტენსიურობა, ხარისხი, პროდუქტიულობა და ა.შ.
საზოგადოების საერთო სარგებლიანობის გაზრდის პრინციპის გათვალისწინებით, ვფიქრობ აუცილებელია, რომ სახელმწიფომ შეწყვიტოს მართმადიდებლური ეკლესიის დაფინანსება. შედეგად, მნიშვნელოვნად შესუსტდება სახელმწიფოს მიერ კონკრეტული რელიგიის „წახალისება“ და სხვადასხვა რელიგიური კონფესიები თანასწორ მდგომარეობაში იქნება. რელიგიური სენტიმენტებისა და პოლიტიკური ინტერესების აღრევა და თანმდევი ფარული გარიგებები ნაწილობრივ აღმოიფხვრება. ამასთან, ბიუჯეტის თანხები იქნება გამჭირვალე და მიემართება მოქალაქეების საჭიროებებს, განურჩევლად აღმსარებლობისა. გარდა ამისა, თეოლოგიური თვალსაზრისიც სადავოა, თუ რამდენადაა მიზანშეწონილი, ეკლესიის, როგორც სულიერი ნავსაყუდელის გაამქყვეყნიურება და მისი მორგება ეროვნულ ინტერესებსა და მიზნებს.
ცხადია, ამ საკითხის გადაჭრა დიდ სიფრთხილეს მოითხოვს. მართმადიდებლურ ეკლესიას მრავალრიცხოვანი მრევლი ჰყავს, ამიტომ აუცილებელია, პირველ რიგში, სეკულარიზმის პრინციპებისა და მნიშვნელობის შესახებ მოსახლეობის ინფორმირება. აღსანიშნავია ისიც, რომ, კონკორდატის მიხედვით, მისი ცალმხრივად შეცვლა ან გაუქმება შეუძლებელია. ამ საკითხის გადასაწყვეტად, მიიჩნევა, რომ საჭიროა 1921 წლის კონსტიტუციის 144-ე მუხლის აღდგენა, რომელიც გულისხმობს სახელმწიფოს მიერ სარწმუნოწბრივი მიზნებისთვის თანხების გაცემის აკრძალვას. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელოს, თუ რამდენადაა დადებული კონკორდატი კონსტიტუციასთან თანხმობაში: ხომ არ ირღვევა თანასწორობისა და სეკულარიზმის პრინციპები. ან, გადაიხედოს მართმადიდებლურ ორგანიზაციასთან თანამშრომლობის მუხლი.
საბოლოოდ, ჩემი აზრით, სასულიერო ცენტრები უნდა ფინანსდებოდეს მრევლის მიერ, და არა – სახელმწიფო ბიუჯეტით. ორივე მხარე, ამ შემთხვევაში – ქართული ეკლესია და სახელმწიფო – ვალდებულია ემსახუროს საკუთარ მიზანსა და ამოცანებს: ეკლესია – მრევლის სულიერ გაჯანსაღებასა და შეწევნას, სახელმწიფო კი დაკისრებულ პოლიტიკურ ვალდებულებებს. მართალია, ისტორიულად საქართველოში რელიგია და პოლიტიკა ერთმანეთისგან თითქმის გაუმიჯნავია, მაგრამ, ვფიქრობ, თანამედროვე ეპოქა და მსოფმხედველობა სეკულარიზაციისა და პლურალიზმის იდეის აღსრულებას მოითხოვს.